پاورپوینت بررسی نظریه ﻫﺎﯼ مربوط به پیدایش نخستین شهرها

شنبه, ۲ شهریور ۱۳۹۸، ۰۳:۴۰ ب.ظ

پاورپوینت بررسی نظریه ﻫﺎﯼ مربوط به پیدایش نخستین شهرها

تاریخ ایجاد 01/06/1398 12:00:00 ق.ظ تعدادبرگ: 42 اسلاید قیمت: 8500 تومان	تعدادمشاهده 4

پاورپوینت بررسی نظریه ﻫﺎﯼ مربوط به پیدایش نخستین شهرها

بخشی از مطلب
اولین پایگاه تفکر در منشاء پیدایش شهرها، مکتب جبر جغرافیایی بوده که فردریک راتزل از پایه¬گذاران آن به شمار می-رود.
دومین پایگاه تفکر در زمینه پیدایش شهرها و به موازات جبر جغرافیایی، نظریه پخش¬گرایی بوده که در علوم اجتماعی، به ویژه در مردم¬شناسی و جغرافیا مورد تأکید قرار ﻣﯽ¬گرفت و ارتباط نزدیکی با محیط¬گرایی دارد. در نظریه پخش¬گرایی، سیر مدنیت و گسترش تمدن¬ﻫﺎﯼ شهری، شرایط مساعد طبیعی ﻣﯽ¬طلبد و ابتدا این سیر مدنیت از کانون اصلی خود به قلمروهای ویژه¬ای در نواحی مجاور گسترش ﻣﯽ¬یابد و بعدها با به وجود آمدن شرایط خاصی، فاصله¬ای طولانی ﻣﯽپیماید و تمدن بشری به نواحی مختلف جغرافیایی ﻣﯽ¬رسد.
برابر این نظریه، تمدن شهری، در ابتدا به صورت دولت شهر یا واحدهای نسبتاً مستقل در دستهای زمین¬ﻫﺎﯼ جنوب غربی آسیا ظاهر ﻣﯽ¬شود و سپس این تمدن به جانب مشرق یعنی حوزه سند و به طرف مغرب یعنی کرت گسترش ﻣﯽ¬یابد و در این مسیریابی، سیر مدنیت به یونان و روم ﻣﯽ¬رسد. تأسیس مستعمرات یونان و توسعه امپراطوری روم زندگی شهری را به داخل قاره اروپا ﻣﯽ¬رساند.
سومین تفکر جغرافیایی که در قرن 19 مورد توجه قرار ﻣﯽ¬گیرد، پایگاه انقلاب و تکامل بود. برابر این نظریه، سیر تمدن از ساده¬ترین شکل آن شروع و در نهایت به تمدن شهری ﻣﯽ¬انجامد در همه دوره¬ﻫﺎﯼ تحول، شرایط جغرافیایی محیط، نیز در نظر گرفته ﻣﯽ¬شود و از سکونتگاههای موقتی به همراه مرحله شکار و تهیه الوار تا روستاهای کشاورزی، و ایجاد شهرها با تقسیم کار و مشاغل تخصصی مورد بررسی واقع ﻣﯽ¬شود.
پیدایش شهرها، سه پایگاه فکری ایجاد، تکامل و پخش، نزدیک به هم و تقریباً شبیه به هم عمل ﻣﯽ¬کنند و در عین حال به صورت قطعاتی ﻣﯽ¬ماند که در بررسی¬ﻫﺎﯼ علمی لازم است با پیوند آنها به هم بتوان به یک بررسی منطقی دست یافت.
برخی از محققین، در شناخت شهر از روستا، به هنگام طلوع تمدن انسانی، غالباً روی ارتباطات تجاری به همراه پنج عامل زیر تأکید ﻣﯽ¬کنند.
1ـ برج و بارو و استحکامات
2ـ وجود یک بازار
3ـ دارا بودن یک دادگاه با پاره¬ای از قوانین ویژه
4ـ وجود شیوه¬ای از تعاون و همکاری
5ـ حاکمیت شیوه دولت شهری یا دارا بودن یک نقش نسبتاً مستقل
عوامل یاد شده ﻣﯽ¬تواند شیوه زندگی شهری را در شناخت شهر از روستا، به خوبی بیان دارد. در اینجا با توجه به اهمیت و نقش شیوه دولت شهری، این موضوع را کمی بازتر بیان کرده و از دولت شهرهای سومری یاد ﻣﯽ¬کنیم. دولت شهرهای سومری واحدهای سیاسی کوچک و خودگردانی بودند که دارای یک زبان و یک مذهب مشترک بودند و از نظر اقتصادی نیز به یکدیگر وابسته بودند. هر واحد شهری، شامل خود شهر و اراضی زراعتی حومه آن بود. گاه چند شهر کوچک و چند روستا و آبادی را نیز شامل ﻣﯽ¬شد. مرکز هر واحد خود شهر بود و مورفولوژی آن را کانال، معبد، واحدهای مسکونی، کارگاهها، مغازه¬ﻫﺎ و مراتع اطراف تشکیل ﻣﯽ¬داد.
در دولت شهرهای سومری، با پیشرفت¬ﻫﺎﯼ اقتصاد شهری، تقسیم کار صورت گرفت و طبقه متوسط شهری پدید آمد.
نظام سیاسی دولت شهرهای سومری را دموکراسی بدوی وصف کرده¬اند، نظامی که بنیاد آن بر سه دستگاه استوار بود:
1ـ مجمع عمومی شهر: که قدرت سیاسی را در دست داشت و در آن فقط مردان بالغ گرد ﻣﯽآمدند و در امور عمومی تصمیم ﻣﯽ¬گرفتند. بردگان، زنان، کودکان احتمالاً حق رأی نداشتند، در نظام دولت شهری هیچ امر مهم اجتماعی صورت ﻧﻤﯽ¬گرفت مگر اینکه قبلاً به تصویب مجمع عمومی شهر رسیده باشد، مجمع شهر از استقلال رأی برخوردار بود و در قوانین جامعه دولت شهری، همه جا بر انصاف و عدالت تأکید ﻣﯽ¬شد و این قوانین بیشتر خصوصیات محلی داشتند.
2ـ شورای معتمدین: که امور روزمره جامعه شهری را اداره ﻣﯽ¬کرد.
3ـ حاکم شهر: این حاکم هیچگاه قدرت مطلق و استبدادی نداشت. او ﻧﻤﯽ¬توانست به دلخواه خویش رفتار کند.
ویژگی¬ﻫﺎﯼ شهری در سیر مدنیت:
گوردون چاپلد، به هنگام شناخت شهرها از روستاها در دوره نئولیتیک، به ده ویژگی اشاره ﻣﯽ¬کند که در اینجا فشرده¬ای از آنها در پنج عنوان اصلی ذکر ﻣﯽشود.
1ـ میزان جمعیت: سکونتگاههای شهری در مقایسه با روستاهای قدیم، عموماً جمعیت بیشتری داشتند. چنانکه جمعیت شهرهای سومری، به طور متوسط 12000 ـ 7000 نفر بوده است حتی در شهر اور بیش از 300.000 نفر زندگی ﻣﯽ-کردند. شهرهای اولیه بین¬النهرین شاید تا 100.000 نفر را نیز در خود جای ﻣﯽ¬دادند. با توجه به میزان جمعیت سکونتگاههای شهری، گوردون چایلد نظریه انقلاب شهری را مطرح ﻣﯽ¬کند.
2ـ ساخت شغلی جمعیت: یکی از عوامل مهم در شناخت شهر از روستا به هنگام انقلاب شهری، وجود مشاغل تخصصی در شهرها بود. بدینسان که گذر از نظام کشاورزی اشتغال تمام وقت در کارگاهها، صنایع دستی، امور اداری و اجرایی به وجود آورد. این دگرگونی در اشتغال ساکنین سکونتگاهها را نه از طریق خویشاوندی (مثل روستاها) بلکه از طریق شرایط و صلاحیت شهروندی با هم پیوند داد. علاوه بر این، ظهور کاهنان و پادشاهان که صلح و نظام را در میان طبقات پایین جامعه برقرار ﻣﯽ¬کردند به ناچار یک قشربندی اجتماعی تازه¬ای را سبب گردید که در روستاهای قدیم سابقه نداشته است.
3ـ سرمایه¬ﻫﺎﯼ عمومی: در سیر مدنیت، پی¬آمد سکونتگاههای شهری، تشکیل سرمایه عمومی و در نتیجه به وجود آمدن بناهای یادبود و مقبره¬ﻫﺎ بود که قشر جدیدی از جامعه یعنی کاهنان بر آنها حاکمیت داشتند. این جریانات خود به قشرهای دیگر جامعه مثل هنرمندان و صنعتگران و معماران موجودیت ﻣﯽ¬بخشید و با فعالیت تمام وقت این هنرمندان زندگی آنها از طرف معابد و یا پادشاهان تأمین ﻣﯽ¬شد.
4ـ نگارش و علوم: در سکونتگاههای شهری نیاز به ثبت امور مختلف در سازمان¬ﻫﺎﯼ اجتماعی شاید مقدمه به وجود آمدن خط و ریاضیات بود که هر دو با تمدن انسان شهری پیوند نزدیکی داشت.
5ـ تجارت: آخرین عامل مهمی که شهر را از روستاهای قدیمی جدا ﻣﯽ¬ساخت موضوع تجارت بود. این تجارت به نوبه خود به شبکه¬ای از مسیرها و راههای تجاری احتیاج داشت و این شبکه راهها به عنوان استخوان¬بندی نواحی شهرنشین محسوب ﻣﯽ¬شد.
نظریه¬ﻫﺎﯼ مربوط به پیدایش نخستین شهرها
در سال¬ﻫﺎﯼ اخیر، در رشته جغرافیای شهری، به هنگام بررسی علل پیدایش شهرها غالباً روی چهار نظریه به شرح زیر تأکید ﻣﯽ¬شود:
1ـ نظریه هیدرولیک یا مبنای محیطی شهرگرایی
2ـ نظریه اقتصادی یا رشد بازارها
3ـ شهر به عنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی
4ـ نظریه مذهبی یا رشد معابد و عبادتگاهها

1ـ نظریه هیدرولیک، مفهوم مازاد تولید:
این یک اصل مهم در تاریخ اقتصادی است که تمدن واقعی بشر، تنها در بخش¬ﻫﺎیی از نواحی جغرافیایی ظاهر شده است که از آب و هوای مساعد و خاک حاصلخیز، برخوردار بوده است در چنین شرایط محیطی، مازاد تولیدات به انسان امکان ﻣﯽ¬داد که در گذران زندگی با مشکلات کمتری مواجه شود و با فعالیت بیشتر، به توسعه اقتصادی مورد نظر دست یابد. در دوره نئولیتیک جدید، شرایط مساعد محیط طبیعی، به بخشﻫﺎﯼ محدودی اختصاص نداشت بلکه نواحی وسیع و گروههای انسانی زیادی را شامل ﻣﯽگشت.
این عده در همه جا با بهره¬گیری از شرایط مساعد طبیعی به مازاد محصول دست ﻣﯽ¬یافتند و به تدریج در میان آنها مشاغل تخصصی به وجود ﻣﯽ¬آمد و توسعه اقتصادی را سبب ﻣﯽ¬شد. در جریان این تحولات، شهرهایی به وجود ﻣﯽ¬آمد و سیر مدنیت، راه تکاملی ﻣﯽ¬پیمود.
پی¬آمد جریانات بالا، به یک نوع سازمان¬یابی شهری به شرح زیر منجر ﻣﯽ¬شد:
الف ـ به وجود آمدن قشربندی¬ﻫﺎﯼ اجتماعی
ب ـ تخصص یابی در مشاغل مختلف
ج ـ به وجود آمدن سازمان¬ﻫﺎﯼ اجتماعی
به طوری که ملاحظه ﻣﯽ¬شود نظریه هیدرولیک در پیدایش شهرها، به تفسیر اکولوژیک از شهرنشینی بسیار نزدیک ﻣﯽ-شود. بدینسان که بر این اساس نظریه آبیاری سرزمین¬ﻫﺎﯼ مساعد افزایش جمعیت و تراکم آن در نواحی مساعد طبیعی، پیدایش شهرها را سبب ﻣﯽ¬گردد.
در شهرهای سومری، نگهداری نیروی نظامی، از ثروت و درآمد شهرها تأمین ﻣﯽ¬شد.
طرفداران نظریه نقش هیدرولیکی در پیدایش شهرها، در دفاع از نظریه خود به نکات زیر اشاره دارند.
الف ـ کشاورزی هیدرولیک، همواره نوعی از تقسیم کار را به وجود ﻣﯽ¬آورد.
ب ـ کشاورزی هیدرولیک، کشت زمین را شدت ﻣﯽ¬بخشد.
ج ـ کشاورزی هیدرولیک، به میزان زیادی همکاری و تعاون را ﻣﯽ¬طلبد.
د ـ به موازات توسعه کشاورزی، موضوع دفاع و نیروی نظامی لازم ﻣﯽ¬آید.
روشن است که به موازات مازاد تولید و تمرکز جمعیت در یک مکان، تعاون و همکاری ضرورت پیدا ﻣﯽ¬کند و دیوانسالاری و مدیریت جهت سامان بخشی به امور لازم ﻣﯽ¬آید. همه اینها در نهایت به یک مرکز قدرت فعال احتیاج خواهند داشت و در نتیجه در جهت کنترل این سازمانﻫﺎﯼ اجتماعی، نیروی انسانی به وجود ﻣﯽ¬آید.
پی¬آمد تقسیم کار، تمرکز و ساخت اداری، زمینه پیدایش شهر را فراهم ﻣﯽ¬آورد.
برخی از طرفداران نظریه هیدرولیک، در پیدایش شهرها، معتقدند که گذر از کشت بارانی به سیستم آبیاری، در جریان تاریخ همواره با رشد سریع جمعیت، تمرکزگرایی، ساختمان یادبودها، قشربندی¬ﻫﺎﯼ اجتماعی و توسعه جنگل¬ﻫﺎ همراه بوده است و سکونتگاههای شهری بدینسان به وجود آمده¬اند.
ﻣﯽ¬توان گفت که در بررسی¬ﻫﺎﯼ شهرنشینی بر مبنای مازاد محصول، بدون شک امر آبیاری از عوامل اصلی در پیدایش شهرها و توسعه شهرنشینی به شمار ﻣﯽ¬آید.
2ـ نظریه اقتصادی، شهر به عنوان یک بازار:
برابر نظریه¬ﻫﺎﯼ اقتصادی، شهر مرکز مبادله کالا و کانون اصلی تجارت شناخته ﻣﯽ¬شود. شهر به عنوان مرکز یک ناحیه جغرافیایی سبب ﻣﯽ¬شود که که مبادلات تجاری در داخل ناحیه، همواره در مرکز آن عملی گردد و تجارت راه دور نیز در آن متمرکز شود.
در نظریه اقتصادی، شهر کانون برخورد مسیرهای تجاری به شمار ﻣﯽ¬آید که در بخش بازار، این مسیرها به هم ﻣﯽ¬رسند. جهت حفاظت از ثروت و تجارت شهر، اطراف شهر را برج و باروها احاطه ﻣﯽ¬کند تا امر دفاع امکان¬پذیر گردد. عده¬ای از محققین نه تنها اساس شهرهای اولیه بلکه شکل¬گیری بسیاری از شهرهای قرون وسطای اروپا را در قلمروهای تجاری آنها جستجو ﻣﯽ¬کنند. این عده تا بدانجا پیش ﻣﯽ¬روند که حتی تمدن انسانی را زاده غریزه تجاری انسان ﻣﯽ¬دانند.
در نظریه اقتصادی، توسعه کشاورزی تحت تأثیر رشد و توسعه شهری قرار ﻣﯽ¬گیرد، بدینسان که کار کشاورزی، هم مواد غذایی مورد نیاز شهر را تأمین ﻣﯽ¬کند و هم مواد خام جهت کارگاهها و صنایع تولیدی شهر را فراهم ﻣﯽ¬آورد و این نظر را نه تنها در گذشته بلکه به زمان ما نیز تعمیم ﻣﯽ¬دهند.
مکان بازار چهره اصلی شهر را بیان ﻣﯽ¬کرد و در یک فضای بزرگ، معامله پایاپای شهروندان و بازرگانان نواحی مجاور صورت ﻣﯽ¬گرفت. شاید میدان معاوضه کالا، تنها فضای باز شهری بود. طرفداران این نظریه نمونه¬ای از این قبیل شهر را چاتال هیوک ﻣﯽ¬دانند که در دوره نئولیتیک در آناتولی ترکیه قرار داشت و تاریخ آن شاید به سال 756 قبل از میلاد بر ﻣﯽ¬گردد.
شهر مرکز تجارت بود و اقتصاد محلی از آن تغذیه ﻣﯽ¬کرد. در کنار تجارت دسترسی به معادن نیز عملی ﻣﯽ¬شد.
طرفداران نظریه اقتصادی معتقدند که تمدن انسان، بدون گسیختگی مستقیماً از زندگی بر مبنای شکار آغاز شده و در پایان به تمدن شهری انجامیده است.
3ـ نظریه شهر به عنوان یک پایگاه نظامی:
در این نظریه، عده¬ای از مردم بنا به ضرورت امر، جهت دفاع از سکونتگاههای خود دور هم جمع ﻣﯽ¬شوند و امر دفاع، هسته اولیه شهر را به وجود ﻣﯽ¬آورد که چاتال هیوک نمونه خوبی بر این گفته است.
بدینسان همه شهرهای اولیه حداقل بیشترین آنها در داخل دیوارهای شهری به حیات خود ادامه ﻣﯽ¬دادند و به برج و باروها مجهز بودند. در برابر نظریه دفاعی در پیدایش شهرها، عده¬ای از محققین را نظر بر این است که امر دفاع در شهرها البته در همه آنها مهم به نظر ﻣﯽ¬رسد اما لازم است ابتدا یک مکان جهت زندگی جماعتی زمینه¬ﻫﺎﯼ مساعدی فراهم سازد و بعداً امر دفاع صورت یابد. شاید بتوان این نظریه را چنین توجیه کرد که شهرها از همان ابتدای پیدایش به مسئله دفاع احتیاج پیدا ﻣﯽ¬کردند و به موازات گرد آمدن مردم و ایجاد سازمان¬ﻫﺎﯼ شهری، امر دفاع نیز اهمیت بیشتری ﻣﯽ¬یافت.
4ـ نظریه مذهبی، شهر به عنوان یک عبادتگاه:
بسیاری از جغرافی¬دانان و تاریخ نگاران اسلامی نظیر ابن خلدون، به هنگام بحث در امر شهرنشینی ابتدا به تفاوتهای دو سیستم فرهنگی، قبل و بعد از اسلام اشاره ﻣﯽ¬کنند.
الف ـ سیستم فرهنگ بادیه نشینی: کوچ نشینی قبل از اسلام در بیشتر نقاط عربستان دیده ﻣﯽ¬شود.
ب ـ سیستم فرهنگ شهری که با ظهور اسلام همه جا را فرا گرفت: گذر از فرهنگ بادیه¬نشینی و کوچ¬نشینی به فرهنگ شهرنشینی، سازمان¬ﻫﺎﯼ اجتماعی ویژه¬ای لازم داشت، امری که فرهنگ اسلامی بیش از سایر ادیان بر این سازمان اجتماعی تأکید دارد به نظر عده¬ای، عامل ناسیونالیسم، عامل اساسی در مرحله تغییر اجتماعی محسوب ﻣﯽ¬شود، بدینسان که نقش اجتماعی ناسیونالیسم زمینه گسترش یک منطق خاص اجتماعی را در جامعه فراهم ﻣﯽ¬آورد که پی¬آمد آن یک دگرگونی در سطح جامعه است. ناسیونالیسم در شهرها به وجود ﻣﯽ¬آید و بعد به حوزه¬ﻫﺎﯼ روستایی گسترش ﻣﯽ¬یابد در مرحله گسترش، به تدریج گروههای اجتماعی در یک قالب واحد به هم پیوند ﻣﯽ¬خورند. با توجه به نقش ناسیونالیسم، طرفداران نظریه مذهبی در پیدایش شهرها، معتقدند که عوامل مذهبی در به هم پیوستن گروههای مختلف اجتماعی در سکونتگاههای مختلف انسانی در مرکز جمعیت و پیدایش شهرها به ویژه در دوره¬ﻫﺎﯼ قدیم بسیار مؤثر بوده است. در بسیاری از شهرهای اولیه، قدرت اصلی در دست کاهنان شهر بوده و این کاهنان، به وسیله آیین¬ﻫﺎﯼ مذهبی، عوامل زیان¬ بخش طبیعی را از جامعه شهری دور ﻣﯽکردند.
بدون شک، عامل مذهبی، یکی از عوامل اصلی در پیدایش و توسعه شهری در دوره¬ﻫﺎﯼ قدیم بوده است.
نتیجه¬گیری از نظریه¬ها
1ـ مازاد تولید، وجود کارگاه و دسترسی به معادن، شاید بیش از سایر عوامل در پیدایش شهرها و یا در دوران کودکی شهر مؤثر بوده است. به موازات عامل تولید، نیاز به معابد امر دفاع و بنای ساختمان¬ﻫﺎﯼ یادبود ضرورت یافته است با وجود این ﻧﻤﯽ¬توان این نظریه را در مورد پیدایش همه شهرهای اولیه عمومیت داد.
2ـ در همه نواحی جغرافیایی دنیای قدیم که گروههای انسانی، گذر از مرحله میوه چینی را انجام داده و به مرحله تولید مواد غذایی رسیده¬اند، زمینه¬ﻫﺎﯼ مساعدی جهت پیدایش شهرها به وجود آمده است. اما مذهب نیز پیدایش برخی از شهرها را سبب گشته است.
3ـ در دنیای قدیم، در سه ناحیه، جنوب غربی آسیا، چین و هند و در آغاز دوره مسیحیت در دو ناحیه دنیای جدید، آمریکای مرکزی و پرو آستانه تمدن شهرنشینی ظاهر شده است. در بقیه نواحی جهان تمدن شهرنشینی بعداً به وجود آمده است.
4ـ شهرها ابتدا در بین¬النهرین و مصر ظاهر شدند. سیر مدنیت، به طرف مشرق به حوزه سند کرت و یونان، سپس از طریق مستعمرات یونان و سازمان¬ﻫﺎﯼ رومی به سراسر اروپا راه یافته است. بعد از این مراحل، تمدن شهری به اروپای جنوبی و غربی نفوذ کرده و از طریق اقیانوس اطلس به آمریکای جنوبی و شمالی رسیده است.
5 ـ عده¬ای از محققین معتقدند زمانی که معبد در مکان¬ﻫﺎﯼ پر جمعیت ساخته شد. به تدریج تأسیسات شهری و تقسیم کار به وجود آمد و روستاهای سابق کارکرد شهری پیدا کردند از این رو مازاد تولیدات کشاورزی همواره در انبارهای غله معابد مصری ذخیره ﻣﯽ¬شد تا در روزهای قحطی در اختیار مردم قرار بگیرد.
و.....