در
طول تاریخ حیات شیراز، محور اصلی آرایش دهنده دیگر فضاهای شهری ، محور
تقریباً شمالی – جنوبی آن بوده است . این محور منطبق بر بخشی از محور منطقه
ای اتصال دهنده دو قطب اصفهان به سواحل خلیج فارس بوده است.
محور دوم شهر عمود بر محور اصلی بوده و مسیر شرقی - غربی ، از
دروازه دولت قدیم به دروازه بیضاء می رسیده است . دیگر مسیرهای مهم به
نحوی با این دو محور و به خصوص مسیر اصلی متصل می شده اند.
شیراز مانند بیشتر شهرهای نواحی مرکزی ایران ، دارای عناصر خاص آبادیهای بارو دار بوده و تقسیماتی چون کهندژ و ربض داشته است .
شهر در گذر زمان در طول محور اصلی و محورهای فرعی گسترش یافته است .
محور اول گسترش ، محوردوره اتابکی است . در این محورکه به طرف غرب امتداد
داشته مسجد نو شیرازو بازار مربع اتابکی در قرن هفتم هجری ساخته شده است .
محور دوم گسترش ، عمود بر محور اصلی ، محور دوره صفویه می باشد که در طرف
غرب مسیر اصلی قرار گرفته است . در این دوره میدان شاه و ابنیه اطراف آن
ساخته شده و در طرف شرق این محور در دوره صفویه مدرسه زیبای خان جای گرفته
است . محور سوم ،محور کریمخانی و شامل بناهایی چون ارگ ، دیوانخانه ، مسجد
وکیل ،( برروی مسجدی اززمان صفویه) باغ نظر، میدان توپخانه و چند بنای دیگر
است .
در زمان قاجاریه ، در بخشی ازمحور اصلی شهر ، حد فاصل دروازه اصفهان تا بازار وکیل ، بازار سرپوشیده نو ساخته شده است .
در همین دوره در سه نقطه شهر به دستور بعضی امرا مجموعه های زیبایی
بنا شده است ، در شرق شهر مجموعه حسینیه ، خانه وآب انبار قوام و مجموعه
مسجد ، خانه و حمام نصیرالملک و در غرب شهر در
محله سنگ سیاه مجموعه مسجد ، حسینیه و خانه مشیر و در بخشی از بازار وکیل ،
کاروانسرا و بازار مشیر ساخته شده و در سمت غرب محله میدان شاه ، مسجد ،
باغ ، حسینیه و حمام ایلخانی بنا شده است .
شهر در ادوار یاد شده دارای تعدادی دروازه و محله بوده و قطعات
تشکیل دهنده بافت آن بیشتر به شکل یک چهار گوش کشیده و متشکل از تعداد
زیادی خانه است که همانند دیگر نقاط ایران ( بیشتر در مرکز ایران ) از کوچه
های بن بست و دربند برای راه یافتن به خانه های میانی قطعات استفاده شده
است .
1. 1. 7 .ورودی‌ها به شهر
در زمان کریم‌خان تعداد دروازه‌های ورودی به شهر شش دروازه بوده که عبارتند از:
1". باغشاه- محل چهارراه زند که در قرن هشتم به آن بیضاء می‌گفتند.
2. اصفهان- که در شمال واقع شده و در قرن‌های چهارم و هشتم به نام‌های اصطخر و سعادت معروف بوده.
3. سعدی که مشرف به سعدیه بوده و در قرن چهارم به فهندژ معروف بوده است.
4. قصاب‌خانه در شرق شیراز بوده و در قرن‌های چهارم و هشتم به نام‌های کوار و فنا نامیده می‌شده است.
5. شاه داعی‌الله در جنوب شیراز بوده و در قرن چهارم آن را سلم می‌گفتند.
6. کازرون- در جنوب‌غربی شیراز و گذرگاه راه کازرون است و در قرن 8 دراک و در قرن 4 آن را مندرود می‌نامیدند."
تصویر 1-3-نقشه ورودیهای به شهر
8.1.1برج و باروی شیراز
دور شهر قدیم شیراز در ادوار مختلف برج و باروهائی کشیده اند و در بعضی
مواقع علاوه بر آن خندقی نیز حفر کرده اند که معمولاً پس از آب بوده است.
اولین باروی شهر شیراز در سال 436 ه.ق در زمان امیر ابوکالنجار پسر ابو
شجاع سلطان الدوله بوده در سالهای مختلف باروی شیراز تجدید بنا و یا از نو
ساخته شده است.
9.1.1محلات شیراز
در قرن هشتم هجری شیراز 17 یا 19 محله داشته است این محلات در زمان کریم خان به یازده محله تقلیل یافته که عبارتند از :
1. محله اسحق بیگ – که محدود است به محلات درب شاهزاده – بالا کفت – لب آب و بازار مرغ
2. محله بازار مرغ – که در اصل از دو محله بازار مرغ و شاه چراغ تشکیل
می شده است این محله به محلات اسحق بیگ – لب آب – در شاهزاده – میدان شاه –
درب مسجد – و سر دزک محدود می شود.
3. محله بالا کفت – ( کفت در فارسی به معنی دوش است و در عربی به معنای
کتف ). این محله را بالا کد با بال نیز گفته اند و در زمان کریم خان زند
محله باغ نور را به آن ملحق کرده اند.
4. محله درب شاهزاده – که محله مور دستان و شیادان در زمان کریم خان جزء
این محله محسوب شده است این محله محدود است به محلات بازار مرغ – میدان
شاه اسحاق بیگ و بالا کفت .
5. محله درب مسجد – که به محلات میدان شاه،سر باغ، بازار مرغ محدود می شود.
6. محله سر باغ – که با محلات میدان شاه – سنگ سیاه – سردزک و درب مسجد محدود می شود.
7. محله سردزک –که محله دشتک نیز با آن یکی شده محدود است به محلات بازار مرغ، سر باغ، سنگ سیاه، و لب آب.
8. محله سنگ سیاه – که از زمان کریم خان به بعد محله درب کازرون را
بااین محله یکی کرده اند این محله محدود بوده به محلات میدان شاه – سرباغ –
سردزک و به باروی مغربی شیراز.
9. محله لب آب –که از زمان کریم خان محله کازرون را با این محله یکی
کرده اند این محله محدود بوده به محلات بالا کفت – اسحق بیگ – سر دزک و
باروی جنوبی.
10. محله میدانشاه – که به محلات درب شاهزاده – سنگ سیاه – سر باغ –
بازار مرغ درب مسجد – محله یهودیان و به حصار شمالی محدود می شود .
و.....
فهرست مطالب
مطالعات جفرافیایی 1
شناخت کلی استان 1
جغرافیای فارس 2
حدود و موقعیت شهر شیراز 2
آب و هوا 2
جایگاه شهر شیراز در طرحهای بالا دست 4
ارتفاعات 5
توپوگرافی 5
رودخانه ها 5
نظری به سیمای منطقه 5
صنایع و محصولات 6
نگاهی به شهر 6
ورودی های به شهر 7
برج و باروی شیراز 8
محلات شیراز 8
موقعیت پروژه درشهر 10
موقعیت پروژه دررابطه با عناصر شاخص طبیعی 11
شناسایی خاک منطقه 11
لرزه خیزی شیراز 11
مطالعات اقلیمی ( اقلیم گرم وخشک) 11
ویژگیهای معماری بومی درمناطق گرم وخشک ایران 11
بافت شهری منطقه گرم وخشک 12
پلان ها ونقشه ها 12
تعداد و مساحت بازشوها 12
گذرها و معابر 13
فرم ابنیه در منطقه گرم و خشک 14
مقیاس و تناسب برای طراحی فضاهای شهری 18
مطالعات اقلیمی 19
مطالعات تاریخی 31
مطالعات جمعیتی – اجتماعی 43
مطالعات فرهنگی 46
مطالعات اقتصادی 50
مطالعات کالبدی 52
منابع
