تعریف گنبد
گنبد اولیه
روم و بیزانس
دوره رنسانس
گنبد مدرن
برجسته‌ترین نمونه‌های گنبد در اروپا
گالری تصاویر
منابع
گنبد، سقفی دایره‌ای شکل یا به ندرت بیضوی شکل، در پلان و معمولا نیم کره
مانند در شکل ظاهری است که بر روی فضایی چند گوشه، مربع، مستطیل و یا مدور
قرار می‌گیرد. گنبدها در طیف گسترده‌ای از طرح‌ها و توسط متریال‌های مختلف
ساخته می‌شوند.
گنبد اولیه:
گنبد اولیه
اولین گنبدها، احتمالا کلبه‌های بدوی مسقوی بودند که از انشعاب‌های کاملا
خمیده‌ای که با گل پوشانیده شده بود، بهره می‌بردند. یکی دیگر از اشکال
اولیه گنبدها، گنبد کندوی عسل نام داشت که از حلقه‌های متمرکزی از سنگ‌های
مستحکم ساخته شده و دارای شکل مخروطی بود. نمونه‌های باستانی اینگونه
گنبدها در قبرهای مایسینی یافت شده‌اند و در معماری محلی سیسیل نیز مشهود
هستند. گرچه شواهدی از دانش گسترده ی گذشتگان در مورد ساخت گنبد وجود دارد،
استفاده از آن، به سرعت، به ساخت سازه‌های کوچک آجری محدود گردید.
معبد پانتئون
این رومیان بودند که اولین بار به طور کامل، قابلیتهای معماری گنبد را
نمایان ساختند. پیشرفت‌های رومیان در ساخت گنبدها، دو قرن پس از میلاد مسیح
به ساخت پانتئون، انجامید. با این حال، رومیان، موفق نشدند نحوه به
کارگیری مناسب طاسچه را که ابزاری ضروری برای قرار دادن گنبد بر روی یک
محوطه مربع شکل است، کشف نمایند و این مهم، در نهایت توسط معماران بیزانسی
هاجیا سوفیا در قسطنطنیه محقق گردید.
راه حل دیگر برای قرار دادن یک گنبد بر روی یک محوطه مربع شکل، استفاده از
گوشه پوش در قالب استالاکتیت بود که به خوبی در معماری اسلامی تجلی یافته
است. مسلمانان، تحت تاثیر معماری بیزانس، به سرعت استفاده از گنبد را آغاز
نمودند؛ یکی از اولین آثار مهم این دوره، گنبد سنگ در اورشلیم است.
مسلمانان برای توصیف این ابنیه اغلب از اصطلاح گنبد پارسی یا گنبد پیاز
استفاده میکردند. جالب ترین مثال، تاج محل است که در آگرای هند قرار دارد.
دوره رنسانس:
نهایتا، تاثیر پانتئون روم و طاسچه بیزانس به طراحیهای پس از رنسانس
ایتالیایی ختم شد و گذرگاه‌های بسیاری از کلیساها در این دوره توسط گنبدهای
حجاری شده پوشانیده شد. در این دوره، معمولا استوانه مدوری، بین طاسچه و
گنبد قرار داده میشد که ارتفاع را افزایش می‌داد و چشم‌انداز بیرونی بهتری
را فراهم مینمود و علاوه بر این، فضایی را جهت ساخت پنجره‌ها ایجاد
مینمود. با افزودن یک پوسته بیرونی، نمای بیرونی به طور مستقل، طراحی
میشد که حداکثر اثربخشی ممکن را فراهم میکرد. فراتر از همه این‌ها، قرار
دادن چراغی در بالای این پوسته بیرونی، نقطه اوج ترکیب را نمایان می‌ساخت.
گنبد مدرن:
گنبد در معماری مدرن از وجود متریال‌هایی مانند بتن مسلح و پوسته نازک ،
شیشه و فولاد و پلاستیک بهره می‌برد. رویکردهای نوآورانه معاصر در معماری،
سبب شده‌اند که گنبدها به شکل گنبد ژئودزیک که گنبدهایی با سطوح هندسی
هستند، در آیند. اینگونه گنبدها کم هزینه هستند و شکل هندسی نیمکره‌ای آنها
توام با سطوح هندسی، توسط معمار معروف، باکمینستر فولر، رواج یافت.
برجسته‌ترین نمونه‌های گنبد در اروپا:
کلیسای فلورانس
مشهورترین گنبدهای جهان، گنبد هشت ضلعی برونلسکی در کلیسای فلورانس
(۱۴۲۰-۳۶) ، سنت پیتر در رم، طراحی شده توسط میکل آنژ، با دو پوسته سنگ
کاری شده و قطر داخلی ۱۳۷ فوت، کلیسای اینولیدز، پاریس، طراحی شده توسط J.
H. مانسار، کلیسای سنت پل، لندن، طراحی شده توسط سر کریستوفر و پانتئون،
پاریس، طراحی شده توسط J. G. سوفلات می باشد. سه گنبد آخری که ذکر شد با
سه پوسته ساخته شده‌اند که پوسته میانی برای حمایت از فانوسهای تعبیه شده
در نوک گنبد، تعبیه گردیده‌اند.
در ایالات متحده، عمارت پارلمانی ایالت ماساچوست، که توسط چارلز بالفینش،
طراحی شده است سبب شد که گنبد به عنوان یکی از ویژگی‌های متمایز برای
بسیاری از عمارتهای دولت اخیر و همچنین برای عمارت پارلمانی ملی واشنگتن
دی سی شناخته شود. هرچند در ساخت آخرین گنبد ذکر شده در لیست بالا، از چدن
به جای سنگ کاری استفاده شده است، اما این سازه طراحی شده توسط
تی.یو.والتر، قطر داخلی ۹۰ فوت و چشم‌اندازی بی‌نظیر دارد.و......
