ویژگی های جغرافیایی فرحآباد
فرحآباد یکی از روستاهای تاریخی استان مازندران است که در طول (''1230
'47 ْ36) و عرض (''3 33 '06 ْ53)جغرافیایی واقع شده است که از طرف شمال به
دریای خزر، از طرف مشرق به شهرستان نکا، از طرف جنوب به شهر ساری و رشته
کوههای البرزمرکزی، و از طرف مغرب به شهرستان قائمشهر محدود میشود.
فرحآباد در 25 کیلومتری شمال شهر ساری در ورودی خزرآباد و در 3 کیلومتری
ساحل دریای مازندران قرار دارد و از لحاظ دارا بودن راههای شوسه و
جادههای ارتباطی، یکی از مناطق غنی استان مازندران است که اکثر جادههای
منتهی به آن از نوع آسفالته میباشند.
شکل1 : موقعیت روستای فرح آباد در مسیر ارتباطی شهرهای اطراف
شکل2 : طول و عرض جغرافیایی محدوده مورد مطالعه در روستای فرح آباد
2- شناخت و مطالعه وضعیت اقلیمی فرحآباد
شناخت و مطالعه وضعیت اقلیمی فرحآباد
آب و هوای هر منطقه نتیجة ترکیب عوامل متعددی است که تغییر یک یا چند عامل
آن باعث پیدایش اقلیمهای مختلف و تنوع آب و هوا میشود. عوامل کنترل کنندة
آب و هوایی ایران به دو دستة محلی و بیرونی تقسیم میشوند. عوامل محلی
آنهایی هستند که در محل موجودند و از سالی به سال دیگر تغییر نمیکنند،
مانند زاویة تابشخورشید، ناهمواری، پوششزمین و ... این عوامل در طول شب
حاکمیت کمتری از خود نشان میدهند و عوامل دیگر دمای شب را کنترل میکنند
که از سالی به سال دیگر تغییر میکنند.
بنابراین عوامل محلی به تنهایی نمیتواند وضعیت آب و هوایی یک منطقه را
تعیین کند و نقش عوامل بیرونی را هم باید در نظر گرفت. عوامل بیرونی آنهایی
هستند که در داخل ایران مستقر نبوده و از بیرون وارد کشور شده و آب و هوای
آنرا کنترل میکنند. آب و هوا و اقلیم تا آنجا که با آسایش انسان رابطه
برقرار میکند، نتیجة عواملی چون تابشآفتاب، دما و رطوبتهوا، وزشباد و
میزان بارندگی است.
به طور کلی آب و هوای منطقه فرحآباد تحت تأثیر عوامل زیر میباشد :
الف- نسلسله جبالالبرز در جنوب و جهت امتداد شرقی – غربی آن
ب- ارتفاع این منطقه از سطح آبهای آزاد
پ- پوشش گیاهی طبیعی و جنگلها
ت- نزدیکی به سواحل دریایخزر
ث- طول و عرض جغرافیایی
ج- جریانهای هوایی
1-2– ارتفاع
ارتفاع پایین نواحی جلگهای، اثرات عرض جغرافیایی را تا حدود زیادی خنثی
کرده و موجب اعتدال هوا در این نواحی میشود. اما در بخشهای جنوبی و
جنوبغربی شهرستان در فاصلهای کم به سرعت ارتفاع یافته و کوههای البرز به
صورت دیوارة عظیمکوهستانی، تقریباً تمامی بخش جلگهای را احاطه کردهاند.
وجود این دیوارة کوهستانی مرتفع در اشباع مولکولهای بخار هوا و ریزش آن به
صورت انواع بارش حائز اهمیت در شهرستان و منطقه است؛ چرا که این کوهستانها
هنگامی که جریانهای هوایی مرطوب از سطح دریای خزر برمیخیزند، موجب ریزش
بارش در منطقه میشود.
همجواری فرحآباد (به صورت مستقیم) با دریای مازندران موجب به وجود آوردن
رطوبت موجود در منطقه و فرحآباد میشود و این رطوبت هوا به دلیل پیامدهای
اکولوژیکی حیاتی منطقه به طور غیرمستقیم حائز اهمیت زیاد است، علاوه بر
رطوبت موجود در هوا باعث کنترل نوسانات دما نیز میشود.
شکل3 : حدود تقسیمات چهار گانه اقلیمی در ایران
به همین دلیل نوسانات دمایی در طول شب و روز، ماه و سال نسبت به مناطق خشک و دور از دریا به مراتب کمتر است.
2-2- جریانهای آب و هوایی مؤثر بر فرحآباد
فرحآباد مانند سایر نقاط مازندران در طول سال تحت تأثیر سه جریان عمده آب و
هوایی و تعدادی جریانهای محلی قرار میگیرد، که هر کدام در فصل خاصی جریان
داشته و ویژگیهای خاص خود را دارند. این جریانها به شرح زیر میباشند:
1-2-2- جریان پرفشار سیبری
درفصل زمستان، در فرحآباد، یک مرکز پرفشار سیبری تشکیل میشود که هوای
بسیار سردی دارد. از اواخر پاییز تا اوایل بهار ، موسم وزش تودههای این
جریان است. مرکز پرفشار سیبری تودههای هوایی سرد را به سمت جنوبی و غرب
حرکت میدهد.
جریان فوق که هوای سرد و خشکی دارد، پس از عبور از فراز دریای خزر با
جریانهای موجود در سواحل دریای خزر یعنی جریانهای مرطوب مدیترانهای برخورد
کرده و با تشکیل جبهة وسیعی موجب ریزشهای جوی به صورت برف و باران
میشود.
2-2-2- جریان اسکاندیناوی
این جریان آب و هوایی در مواقع مختلف سال به سواحل دریایی خزر و ایران
میرسد منشأ آن کانونی است که بر فراز اقیانوس اطلس یعنی در قسمت شمالی آن
تشکیل میشود و پس از عبور از شمال اروپا و کشورهای اسکاندیناوی مقداری از
رطوبت خود را از دست میدهد.
این جریان پس از عبور از فراز دریای سیاه و دریایخزر مجدداً رطوبت کافی
گرفته و در سواحل دریای خزر موجب بارش میگردد و در فصل بهار و زمستان
هنگامی که این جریان با توده های قطبی برخورد میکند، موجب ریزش رگبار در
بهارو پاییز و برف در زمستان میشود.
شکل4 : موقعیت فرح آباد در نقشه تقسیمات اقلیمی زمستانی و تابستانی ایران
3-2-2- جریانهای مدیترانهای
جریانهای مدیترانهای از پاییز تا اواسط بهار بخش وسیعی از نواحی غربی و
شمال ایران را تحت تأثیر قرار میدهد. تودههای هوای مدیترانهای پس از
عبور از فراز دریای مدیترانه، جذب رطوبت کرده و به صورت ابرهای باران زا به
سمت غرب حرکت میکنند.
این تودههای هوایی پس از برخورد با کوههای زاگرس قسمتی از رطوبت خود را
فرو ریخته و بخش دیگر وارد فلات داخلی ایران و نواحیشمالی کشور میشود. با
توجه به جهت حرکت، رطوبت این تودههای هوایی یعنی از غرب به شرق کاهش
مییابد. فرحآباد هم تا حدود زیادی تحت تأثیر این جریانها قرار دارد.
علاوه بر جریانهای مزبور در فرحآباد، جریانهای محلی آب و هوایی نیز وجود
دارند که در نتیجة اختلاف فیزیکی هوا روی دریا و خشکی به وجود میآیند.
بدین ترتیب که در نتیجة انرژی تابشی خورشید، خشکیها زودتر از آب گرم شده و
بازتاب حرارتی را پس میدهند.
به دنبال چنین شرایطی، هوای روی خشکی گرم شده به بالا صعود میکند، در این
حال هوای روی آب که به نسبت خنکتر است به علت اختلاف فشارمحلی ناشی از
تغییر فیزیکی دما به سمت خشکی جریان مییابد . در نتیجه در ساعات بعد از
نیمروز جریان ملایمی از سمت دریا به سوی خشکی میرود که به دلیل دارا بودن
هوای نسبتاً خشک در فصل تابستان گرمای هوای ساحلی را تعدیل میبخشد.
3-2- دما (درجة حرارت)
مقدار انرژی خورشیدی که در طول سال به هر نقطه از سطح زمین میرسد، به
شدت تابش آفتاب در آن نقطه بستگی دارد و میزان گرما و سرمای سطح زمین عامل
اصلی تعیین کننده درجة حرارت هوای بالای آن است.
در سردترین ماههای سال (دی و بهمن ) میانگین درجه حرارت هوا 5/6 تا 7 درجه
سانتی گراد بالای صفر، و در گرمترین ماههای سال ( تیر و مرداد ) در حدود
1/25 درجه سانتی گراد بالای صفر می باشد.
اختلاف درجه حرارت بین شب و روز چندان محسوس نیست و همین امر گرمای تابستان
و سرمای زمستان را نیز تعدیل میکند. مدت یخبندان کوتاه است. عموما"
زمینهای منطقه یخ نمیبندد، و سرمای سخت به واسطه رطوبت فراوان تعدیل
میگردد.
در بعضی از ایام سال درجه حرارت هوا به واسطه وزش هوای گرم جنوب غربی افزایش مییابد.
4- 2- بارندگی
هرچه هوا گرمتر باشد، مقدار رطوبتی که میتواند در خود نگاه دارد بیشتر
میشود. بنابر این اگر مقدار مشخصی از هوا با درصد مشخصی از رطوبت نسبی به
مرور سرد شود، رطوبت نسبی آن افزایش یافته و در یک درجه حرارت که به آن
نقطه شبنم میگویند، رطوبت نسبی هوا به 100% میرسد.
اگر این هوا باز هم سردتر شده و دمای آن به پایین نقطة شبنم برسد، دیگر
قادر به نگهداری تمام رطوبت موجود در خود نبوده و مقدار بخار آب اضافی به
شکل قطرات آب بر روی سطوحی که دمای آنها از نقطة شبنم کمتر است تشکیل
میگردد.
وجود سلسله جبال البرز در جنوب و ساحل دریای مازندران در شمال این منطقه
صعود دو توده هوای مرطوب بر دامنههای پرشیب کوههای ساحلی را سبب شده و سرد
شدن این هوا تا نقطة شبنم و یا پایین تر از آن، تشکیل سیستمهای ابری و
متعاقباً وقوع بارندگیهای شدید منطقه را موجب میگردد.
این منطقه مانند اکثر مناطق جلگهای مازندران دارای بارندگی فراوانی است.
ارتفاع این دشتها 20- تا 20+ متر و میزان نزولات سالانه در آنها 600 تا 800
میلی متر میباشند.
در مناطق جلگهای میزان بارندگی در فصل بهار نسبت به فصول دیگر کمترین
مقدار داشته و بیشترین میزان بارندگی به فصول پاییز و زمستان اختصاص دارد.
همچنین در مناطق کوهستانی بیشترین میزان بارندگی به فصول بهار و زمستان
اختصاص داشته و در فصل تابستان کمترین میزان بارندگی وجود دارد. نزولات جوی
سالانه در این مناطق، 300 الی 1400 میلی متر است.
نحوة توزیع بارندگی با ارتفاع (گرادیان بارندگی) در ناحیة فرحآباد بدین
صورت میباشد که توزیع بارندگی در کوهستان از ارتفاع200 متری به بالا تابعی
از وضع مورفولوژیکی منطقه بوده و در حوزههایی که وضع مورفولوژیکی حوزه یک
روند ثابت افزایش ارتفاع را دارا باشد، به تبعیت از گرادیان کاهش بارندگی
مشهود است.
یعنی بدین صورت است که به ازای هر100 متر افزایش ارتفاع ، 25- میلیمتر از
بارندگی آن کاسته میشود. در ارتفاع بالای500 متر ریزشهای جوی در ماههای
زمستان به صورت برف بوده که منبع بسیار مطمئنی برای تأمین جریان رودخانهها
در بهار خواهد بود.
5- 2- رطوبت هوا
منظور از رطوبت هوا، مقدار آبی است که به شکل بخار در هوا وجود دارد. بخار آب به وسیلة
تبخیر آب سطح دریاها و اقیانوسها و همچنین سطوح مرطوبی چون گیاهان وارد هوا
میشود. این بخار به وسیلة جریان هوا و باد به بقیة قسمتهای سطح زمین
منتقل میگردد.
هرچه هوا گرمتر باشد بخار آب بیشتری را در خود نگاه میدارد. بنابراین به
دلیل متفاوت بودن دمای هوا در مناطق مختلف به میزان رطوبت هوا نیز در سطح
زمین به یک اندازه نیست. حداکثر رطوبت هوا در نواحی خط استوا بوده و در جهت
حرکت به طرف قطبین کاهش مییابد.
مقدار رطوبت موجود در هوا به طرق مختلفی از قبیل: رطوبت مطلق ،رطوبت مخصوص ،
فشار بخار و رطوبت نسبی قابل بیان و اندازه گیری است که به مقدار خیلی
زیادی نسبت به زمان و مکانهای مختلف تغییر مییابد.
رطوبت نسبی عبارت است از نسبت فشار بخار آب موجود به فشار بخار آب اشباع
شده در درجة حرارت معینی از هوا میباشد . به طور کلی رطوبت نسبی چند لحظه
قبل از طلوع آفتاب که درجة حرارت هوا در حداقل میباشد (ساعت5/6 صبح)
کمترین مقدار رطوبت نسبی در حداکثر درجة حرارت روز بین 2 الی 4 بعد از ظهر
بوده و پس از این زمان ، افزایش رطوبت نسبی تا صبح روز بعد ادامه مییابد.
حداقل و حداکثر رطوبت نسبی فرحآباد بین 64 تا89 درصد متغیر میباشد.
همچنین این میزان در مناطق کوهستانی به نسبت پایینتری در نوسان است.
گرایش تقلیل رطوبت نسبی از شمال به جنوب بوده به طوریکه هر چه بیشتر از
ساحل دریا دور میشویم میزان رطوبت نسبی نیز کاهش مییابد.
6- 2-باد
چگونگی وزش باد در یک منطقه، عاملی مهم در تعیین جهت بناها ، تفکیک قطعات و
نظام شبکهبندی دسترسیهای شهری به شمار میرود. بنابراین ضروری است که در
مراحل مختلف طراحی شهری و معماری و به خصوص هنگام جهت استقرار قطعات
معماری در شهر نه تنها نوع اقلیم و چگونگی تابش آفتاب