پاورپوینت بررسی اقلیم معماری استان تهران
فهرست مطالب
تهران که از سال 1210 هجری قمری توسط آقا محمدخان قاجار به پایتختی برگزیده
شد در طول حیات سیاسی و اجتماعی خود چنان رشد سریع و غافلگیرانه ای داشت
که کمتر کسی چنین تصوری برایش ممکن بود. تهران امروز که به عنوان یکی از
ابرشهرهای دنیا محسوب می شود، جمعیتی بیش از 10 میلیون نفر در خود جای داده
است.
مطالعات اقلیمی
اهداف طراحی اقلیمی ساختمانها
1- جلوگیری از اتلاف حرارت ایجاد شده در ساختمان در مواقع سرد
2- هدایت تابش آفتاب به فضاهای داخلی در مواقع سرد
3- جلوگیری از نفوذ مستقیم آفتاب به فضاهای داخلی در فصل گرم
4- فراهم ساختن امکان ارتباط مستقیم فضاهای داخلی و هوای آزاد به منظور بهره گیری از شرایط مناسب هوای خارج.
5- جلوگیری از تأثیر خنک کنندگی بادهای سرد زمستانی در اتلاق حرارت ساختمان
به منظور دستیابی به اهداف فوق جهت استقرار ساختمانها به این صورت می
باشد:
برای ساختمانهای یک طرفه که تنها از طریق یک نمای اصلی در ارتباط با محیط
خارج قرار می‌گیرند، جهت 15 درجه شرقی مناسب ترین جهت است و جهت های 30
درجه شرقی، جنوب شرقی و شمالی به ترتیب در اولویتهای بعدی قرار می گیرند.
تقسیمات اقلیمی ایران
به منظور استفاده در معماری، شرایط اقلیمی ایران را به ۴ منطقه، سرد و گرم و خشک، معتدل و گرم و مرطوب تقسیم نموده اند.
البته تقسیمات اقلیمی ایران را به لحاظ معماری به ۶ منقطه تقسیم کرده اند
در بررسی هایی که به طور مقدماتی در زمینه گروه بندی اقلیمی شهرهای ایران
از نظر عملکرد حرارتی ساختمانهای معمولی انجام شده است این شهرها را به شش
گروه اقلیمی تقسیم شده اند. معیار این تقسیم بندی عملکرد حرارتی عنصار
مختلف ساختمانی و نحوه کنترل نهایی فضاهای داخلی ساختمان بوده است. این
تقسیمات عبارت اند از :
۱- اقلیم سرد
۲- اقلیم معتدل و مرطوب
۳- اقلیم نیمه بیابانی
۴- بیابانی شدید
۵- خیلی گرم
۶- خیلی گرم و مرطوب
۴ – ۳ – اقلیم استان تهران
تهران از نظر آب و هوایی، غیر از نواحی کوهستانی شمالی که اندکی مرطوب و
معتدل است، کلاً گرم و خشک است. حداکثر دمای ثبت شده در تهران ۴/۳۹ درجه و
حداقل آن ۴/۷- درجه سانتیگراد و میانگین ماهانه حداکثر ۲۹ و حداقل ۱/۰
درجه می‌باشد.
بر ساختار کُلی اقلیم تهران سه عامل جغرافیایی وجود دارد که در آب و هوای
استان نقش مؤثری دارند. این عوامل عبارتند از: رشته کوههای البرز در شمال،
ورزش بادهای باران زای غربی و دشت کویر در جنوب استان.عامل ارتفاع در آب و
هوای استان تهران نقش اساسی دارد. به همین جهت با کاهش ارتفاع از شمال به
جنوب دما افزایش می یابد. اما میزان بارندگی کمتر است. متوسط بارش در
کوههای بخش شمالی استان، بیش از ۵۰۰ میلی متر است ولی به سمت نواحی جنوبی
کاهش می یابد و در حواشی دریاچه نمک قم به ۱۰۰ میلیمتر میرسد. در این استان
فصل بارندگی از مهر تا اسفندماه است. میزان بارندگی در دیماه به حداکثر
میرسد ولی در اوایل بهار کم است. معمولاً در ماههای مرداد و شهریور باران
نمی بارد.گرمترین ماههای سال، خرداد ، تیر، مرداد و سردترین آن، آذر، دی و
بهمن است. بطور کلی میتوان نتیجه گرفت که با افزایش دما، بارندگی کم میشود و
حتی قطع میشود. باد غالب در این استان باد غربی است این بادها هرگاه شدت
بگیرند، هوای آلوده را از تهران خارج می کنند. البته امتداد کوههای البرز
بین تهران و کرج تا حدود زیادی بادهای غربی را به سمت شهریار منحرف می کند و
مانع تخلیه کامل آلودگی میشود. مگر آن که شدت باد زیاد باشد.پس از باد
غربی، مهمترین باد در فصل تابستان از سمت جنوب و از داخل کویر به سمت شهر
تهران می وزد و هنگام وزش، موجب انتقال گرمای هوای کویر و حمل گردوغبار
آلود گی به سمت شهرهای استان میشود. جریان هوای دیگری که در محدوده استان
تهرام می وزد، نسیم کوه به دشت و برعکس است. این بادها چون ملایم و آرام می
وزند، قدرت پراکنده کردن مواد آلاینده را ندارند ولی روزها، این مواد را
با خود به طرف شمال تهران حرکت می دهند. مواد آلاینده پس از برخورد با
کوههای بخش شمالی استان در آنجا را که می مانند و شبها با وزش نسیم کوه به
سمت دشت، از شمال به جنوب سرازیر میشوند.
فصل سرما در تهران معمولاً از آذرماه شروع میشود و بیشترین دمای سال را
در اواسط تابستان (مردادماه) دارا می‌باشد. کوههای اطراف تهران مانع بسیار
مؤثری در نفوذ توده هواهای مختلف هستند. به همین سبب هوای تهران از آرامش
و سکون بیشتری نسبت به مناطق مجاور خود برخوردار است؛ به عبارت دیگر واقع
شدن کوهستان از سمت شمال و دشتهای حاشیه کویر از سمت جنوب و جنوب شرقی
سبب ایجاد یک جریان خفیف و آهسته هوا از دشت به کوه در طی روز و از کوه به
دشت در طول شب می‌گردد.
متوسط میزان بارندگی در سطح شهر تهران کم بوده و به مقدار ۳۱۶ میلی‌لیتر در
طول سال اندازه‌گیری و تعداد روزهای یخبندان آن نیز ۳۶ روز در سال ثبت
شده است.
شهر تهران به وسیله دو رودخانه اصلی کرج و جاجرود و نیز تعدادی رودخانه‌های
فصلی دیگر مشروب میشود، در واقع حد طبیعی فضای جغرافیایی تهران به واسطه
این دو رودخانه مشخص می‌گردد.
رودخانه کرج پرآب ترین رود دامنه‌های جنوبی البرز است که از باران‌های فصل
سرد و ذوب شدن برف‌های مناطق کوهستانی تأمین میشود و در ۴۰ کیلومتری غرب
تهران از کانون آبگیر خرسنگ کوه سرچشمه می‌گیرد.
رودخانه جاجرود نیز از کوههای کلون بسته، که جزو بلندی‌های خرسنگ کوه است،
سرچشمه می‌گیرد؛ که این دو رود مجموعاً قسمت عمده آب مصرفی شهر تهران را
تأمین می‌کنند. تهران همچنین دارای شمار زیادی قنات و آبراه است ولی به
رغم داشتن منابع آبی فراوان به دلیل رشد بی‌رویه جمعیت و بارندگی کم در
برخی دوره‌ها با مشکل کمبود آب روبه‌رو می‌باشد.
۴ – ۳ – ۱ – توزیع مکانی بارش در استان تهران
میزان بارندگی در سطح شهر تهران عمدتاً کم بوده و به مقدار ۲۴۵٫۸ میلیمتر
در طی سال اندازه‌گیری و تعداد روزهای یخبندان (با دمای زیر صفر) آن نیز ۳۶
روز در سال ثبت شده‌است (۱۳۷۶). در یک دوره ۴۵ ساله بیشترین دمای تهران ۴۳
درجه سلسیوس و کمترین دمای آن ۱۵- درجه سلسیوس گزارش شده‌است. میانگین
رطوبت نسبی هوا در تهران ۴۰٪ و در شمیران ۴۶٪ بوده‌است. باد غالب تهران
غربی (۲۷۰ درجه) و متوسط سرعت آن ۵٫۵ متر بر ثانیه‌است. شبها نسیم خنکی
موسوم به نسیم توچال از کوه به پایین می‌وزد (باد کوه) و روزها برعکس نسیمی
از سمت دشت می‌وزد (باد دشت.
۴ – ۳ – ۲ – دما
میانگین دمای تهران ۱۷ درجه سانتیگراد است این میانگین به ۶/۲۲ درجه در
تابستان و در زمستان به ۵/۱۱ درجه سانتیگراد می رسد. حداکثرحداقل دما ۴۴
درجه در تابستان و ۸/۱۴ درجه سانتیگراد زیر صفر در زمستان است.
آب و هوای تهران
|
آب و هوای تهران
|
| |
ژانویه
|
فوریه
|
مارس
|
آوریل
|
مـــــه
|
ژوئـن
|
ژوئیـه
|
آگوست
|
سپتامبر
|
اکتبـر
|
نوامبر
|
دسامبر
|
سـال
|
|
گرمترین
C°
|
۱۷
|
۲۱
|
۲۵
|
۳۰
|
۳۶
|
۴۰
|
۴۲
|
۴۰
|
۳۷
|
۳۱
|
۲۵
|
۲۱
|
۴۲
|
|
میانگین‌گرم‌ترین‌ها
C°
|
۵
|
۸
|
۱۳
|
۲۱
|
۲۶
|
۳۳
|
۳۶
|
۳۵
|
۳۱
|
۲۳
|
۱۵
|
۸
|
۲۱
|
|
میانگین‌سرد‌ترین‌ها
C°
|
-۱
|
۱
|
۵
|
۱۲
|
۱۶
|
۲۲
|
۲۵
|
۲۴
|
۲۱
|
۱۴
|
۷
|
۲
|
۱۲
|
|
سردترین
C°
|
-۱۲
|
-۸
|
-۷
|
۱
|
۳
|
۱۰
|
۱۵
|
۱۲
|
۱۱
|
۳
|
-۳
|
-۷
|
-۱۲
|
|
بارش
mm
|
۴۳
|
۳۸
|
۳۸
|
۳۳
|
۱۵
|
۳
|
۲
|
۲
|
۳
|
۱۰
|
۲۵
|
۳۰
|
۲۴۲
|
جدول ۴ – ۱ – آب و هوای تهران در ماه های مختلف سال
۴ – ۳ – ۳ – بادهای تهران
چگونگی وزش بادهای استان تهران با موقعیت جغرافیایی و چهره? کلی عوارض آن،
ارتباط نزدیکی دارد؛ جریانات عمومی هوا در این استان تابع بادهای غربی است.
امتداد عمومی این جریانات با جهت کلی کوههای البرز تقریباً موازی است و به
همین سبب تأثیر این کوهها بیشتر به صورت کاهش سرعت متوسط باد در دره‌ها و
کوهپایه‌های جنوبی ظاهر می‌گردد. پیشروی دامنه‌های جنوبی ارتفاعات شرق کرج
سبب انحراف وزشهای سطحی این جریانات به سوی برخی از قسمتهای دشتهای جنوبی
مانند شهریار میشود و افزایش نسبی سرعت باد را در این نقاط پدید می‌آورد.
گاه سرعت وزش باد در تهران به ۷۰ کیلومتر در ساعت نیز می رسد. اما میانگین سرعت وزش باد بسیار کمتر است
۴ – ۳ – ۴ – مشخصات اقلیمی تهران
تهران در حد فاصل منطقه کوهستانی و دشت قرار دارد. سه عامل در اقلیم تهران
نقش موثری دارد. رشته کوه البرز، بادهای مرطوب غربی و وسعت استان .
در واقع رشته کوه البرز آب و هوای تهران را معتدل کرده‌است . در شمال
تهران، آب و هوا معتدل و کوهستانی و در نقاط کم ارتفاع نیمه خشک است . بارش
معمولاً در زمستانها زیاد است . فصل سرد از ماه آذر شروع میشود، اما در
نقاط کوهستانی کمی زودتر آغاز می‌گردد . فصول سرد سه یا چهار ماه طول
می‌کشد . در اسفند ماه از سرمای هوا رفته‌رفته کاسته میشود و در اواخر
فروردین هوا با سرعت بیشتری گرم میشود و در اوایل خرداد هوا نسبتاً گرم
است .اقلیم استان تهران در نواحی کویری و جنوب گرم و خشک، در نواحی پایکوهی
سرد و نیمه مرطوب و در نواحی مرتفع سرد همراه با زمستان‌های طولانی است.
گرمترین ماههای سال در مرداد و شهریور بادمای متوسط ۲۸ تا ۳۰ درجه و
سردترین ماه سال دی ماه بادمای یک درجه سانتی گراد گزارش شده‌است. دمای شهر
تهران در زمستان معتدل و در تابستان گرم است.
بخش شمال تهران و شمیرانات در تابستان نیز معتدل است. بیشترین بارش سالانه در ماههای‌زمستان روی می‌دهد.
به‌طور خلاصه میتوان گفت: در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه
جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته‌است. سه عامل جغرافیایی در ساخت
کلی اقلیم استان تهران نقش موثری دارند: کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند
دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار
دارند، از عوامل منفی تاثیر گذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و
خشکی هوا، همراه با گرد و غبار میشوند. رشته کوههای البرز: این رشته
کوهها موجب تعدیل آب و هوا میشود. بادهای مرطوب و باران زای غربی: این
بادها نقش موثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تاثیر آن را
خنثی نمی‌کنند. استان تهران را میتوان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
اقلیم ارتفاعات شمالی: بر دامنه جنوبی، بلندی‌های البرز مرکزی در ارتفاع
بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با
زمستان‌های بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند و
توچال است. اقلیم کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا هزار متری از سطح
دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستان‌هایی به
نسبت طولانی است. آب علی، فیروزکوه، دماوند، لواسان، سد امیر کبیر و طالقان
در این اقلیم قرار دارند. اقلیم نیمه خشک و خشک : با زمستان‌های کوتاه و
تابستان‌های گرم، در ارتفاعات کم تر از ۱۰۰۰ متر واقع شده‌است. هر چه
ارتفاع کاهش می‌یابد، خشکی محیط بیشتر میشود. ورامین، شهریار و جنوب
شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته‌اند. هوای تهران در مناطق کوهستانی
دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی
بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت
اقیانوسی است.
آب و هوای تهران متأثر از کوهستان در شمال و دشت در جنوب است. غیر از شمال
تهران که تحت تأثیر کوهستان آب و هوای آن تا حدی معتدل و مرطوب است، آب و
هوای بقیه شهر کلا گرم و خشک و در زمستانها اندکی سرد است. مهمترین منبع
بارش در این شهر بادهای مرطوب مدیترانه‌ای و اطلسی هستند که از سمت غرب
می‌وزند. رشته کوه البرز همجون سدی به نحو موثری از نفوذ بسیاری از
توده‌های هوا جلوگیری می‌کند در نتیجه باعث شده‌است که هوای شهر از از یک
سو خشک‌تر و از سوی دیگر از آرامش نسبی برخوردار باشد.[۱]
از نظر فصلی، هوای تهران در زمستان تحت تاثیر سامانه پرفشار شمالی (سیبری)
قرار دارد. این تاثیر باعث شده‌است که در این فصل هوا در قسمتهای مرکزی و
جنوبی معتدل و در قسمتهای شمالی شهر سرد باشد، به طوریکه در این قسمتها
دمای هوا در زمستان بارها به زیر صفر میرسد. همچنین در این فصل به دلیل
پدیده وارونگی هوا میزان آلودگی جوی بالاست. در تابستان‌ها عامل مهم سیستم
کم‌فشار حرارتی کویر مرکزی است که سبب میشود هوا گرم و خشک باشد. (۱)
نقشه پهنه بندی اقلیم تهران
۴ – ۳ – ۵ – نقشه پهنه بندی اقلیمی تهران
قسمت شمالی تهران که کوهپایه های البرز را شامل می شود دارای اقلیم سرد و
قسمت میانی و جنوبی تهران دارای اقلیم نیمه بیابانی می باشد.
۴ – ۳ – ۶ – گروه اقلیمی نیمه بیابانی (تهران)
این منطقه در نقشه پهنه بندی اقلیمی ارائه شده با رنگ زرد نشان داده شده
است. در این نقشه آن را اقلیم معتدل نام برده. اما برای تفکی آن از اقلیم
معتدل و مرتوب حاشیه خلیج فارس آن را اقلین نیمه بیابانی نیز می نامند.
این گروه مناطق کوهپایه ای کشور به طور کلی اراضی حد فاصل مناطق مرتفع
(کوهستانی) و مناطق کویری را در بر می گیرد. به همین دلیل دارای شرایطی
نیمه کویری است که عمده ترین ویژگی آن نوسان دمای هوا است.
در اکثر نقاط واقع در این اقلیم ، متوسط حداقل دمای هوای در سردترین ماه
سال زیر صفر و متوسط حداکثر آن در گرمترین ماه سال بالاتر از ۳۵ درجه است.
با توجه به نقشه فوق و استقرار دو اقلیم سرد در مناطق شمالی تهران و نیمه
بیابانی در مناطق جنوبی، برای طراحی در هر یک ضوابط خاصی ارائه شده است.
۴ – ۳ – ۷ – ضوابط طراحی در اقلیم گرم و نیمه بیابانی
در این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی سالانه بخار آب مورد نیاز جهت
رطوبت هوا را تامین نمی کند، هوا به طور کلی خشک است. معدل دمای هوای
سردترین ماه سال در این مناطق بین ۱۸ و۳- درجه سانتی گراد ومعدل دمای هوا
در گرمترین ماه سال بیش از ۱۰ در جه سانتی گراد است. در این مناطق زمستان
کوتاه است ولی ممکن است حدود یک ماه یا بیشتر زمین یخ بسته یا پوشیده از
برف باشد.
دو اصل کلی برای طراحی اقلیمی در مناطق گرم و خشک عبارت است اند از :
۱- جلو گیری از تاثیر هوای گرم در فضاهای داخلی مجموعه
الف. طراحی مناطق نیمه محافظت شده در خارج بنا
ب. استفاده از پوشش گیاهی برای خنک کردن محوطه
ج. استفاده از گیاهان در کنار دیوارهای خارجی ساختمان
د. استفاده از بام و دیوار دو جداره جهت تهویه در داخل پوسته ساختمان
ه. استفاده از پوسته‌های دو جداره جهت جابجایی حرارت
۲- محافظت ساختمان در برابر تابش آفتاب در مواقع گرم سال
الف. طراحی محوطه
ب. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
ج. شکل و جهت دادن به بدنه ساختمان به منظور کاهش اثر آفتاب تابستان
د. کاهش انعکاس زمین و سطوح بیرون از پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
ه. تأمین سایه برای دیوارهایی که رو به آفتاب تابستانی هستند.
ی. ایجاد سایه برای پنجره‌های رو به آفتاب تابستان
۴ – ۴ – تغییرات اقلیمی بوجود آمده در سالهای اخیر در استان تهران
مطالعه دکتر علیجانی، استاد اقلیم شناسی دانشگاه تربیت معلم که نتایج آن در
همایش چالش‌ها و راهبردهای زیست محیطی کلانشهر تهران در مردادماه سال جاری
منتشر شد، نشان می‌دهد اقلیم تهران طی دوره ۴۷ ساله گذشته تغییر کرده است.
نتایج این پژوهش که با استفاده از آمار ایستگاه هواشناسی مهرآباد در دوره
آماری ۱۹۶۱ تا ۲۰۰۵ استفاده شده است، از آن حکایت دارد که اقلیم تهران در
این دوره گرمتر شده است. براساس این مطالعه، دمای متوسط سالانه تهران ۴/۱۷
درجه سلسیوس بوده است. همچنین نتایج این بررسی نشان می‌دهد شب‌های تهران
گرمتر شده است و دما در زمستان بیش از دماهای تابستان افزایش داشته است.
بررسی بارش طی دوره ۴۵ساله مذبور نشان می‌دهد بارندگی شهر تهران در این
دروه تغییر محسوسی نداشته است. اما با توجه به معادله خشکی که برایندی از
میزان بارش و دمای هوا است، اقلیم تهران در دوره مورد مطالعه خشک‌تر شده
است.
۴ – ۴ – ۱ – تحلیل و پیش‌بینی اثرات تغییر اقلیم بر فضای سبز شهرداری تهران
افزایش درجه حرارت محیط، موجب افزایش تنفس و تعرق گیاهان و بنابراین افزایش
تلفات آب آنها و نیاز به آبیاری بیش تر برای حفظ وضعیت بهینه پوشش گیاهی
است. گیاهان مختلف نیاز آبی متفاوتی دارد که به گونه گیاهی، سن و وضعیت
بستر رشد آنها بستگی دارد. گیاهان علفی، به ویژه چمن، نیاز آبی بالایی
دارند و با توجه به آنچه در مورد تغییرات اقلیمی تهران گفته شد، به نظر
میرسد حفظ فضای سبز موجود در آینده نزدیک به منابع آبی بیشتری نیازمند
خواهد بود. از طرف دیگر، گسترش فضای سبز فعلی شهر تهران برای دستیابی به
استانداردهای جهانی سرانه فضای سبز شهری موجب افزایش پوشش گیاهی موجود
می‌گردد که خود به معنی افزایش نیاز به منابع آب است. با عنایت به اقلیم
خشک تهران و محدودیت‌های تامین منابع آب، لازم است راهبردهای مدیریت فضای
سبز شهری در تهران به شکلی تغییر کند که با تحولاتی که رخ داده است و روند
آن در آینده تشدید خواهد شد، سازگار گردد و اهداف درازمدت مدیریت شهری در
طراحی، ایجاد و نگهداشت فضای سبز تامین گردد. بر این اساس، مدیریت پوشش
گیاهی، بستر رشد آن و منابع آن باید مورد تجدیدنظر قرار گیرد. راهکارهای
گوناگونی برای مواجهه با این شرایط وجود دارد که به اجمال به آنها اشاره
میشود.
۴ – ۵ – تمهیدات و ضوابط اقلیمی استان تهران
۴ – ۵ – ۱ – فضاهای سبز
۴ – ۵ – ۱ – الف – پوشش گیاهی
با عنایت به مطالب پیش گفته، ضروری است که پوشش گیاهی فضای سبز شهر تهران
متناسب با تغییرات اقلیمی گردد که با آن روبرو هستیم. مهمترین راهبرد
مدیریتی در این زمینه، بهره گیری از گیاهانی است که مقاوم به اقلیم گرمتر و
متحمل به کم آبی باشند. در چنین شرایطی، استفاده گسترده از گیاهانی نظیر
چمن که گیاهی با نیاز آبی بالا و ناسازگار با شرایط خشک است، توجیه نخواهد
داشت. خوشبختانه، تنوع بالای گونه های گیاهی بومی ایران که بسیاری از آنها
با شرایط گرم و خشک سازگاری مناسبی دارند، فرصت ارزشمندی را برای جایگزینی
گونه های گیاهی جدید با گونه‌هایی فراهم می آورد که قادر به سازگاری با
شرایط فعلی نیستند. نکته‌ای که باید در جایگزینی پوشش گیاهی مورد توجه قرار
گیرد، تناسب گونه‌های جدید برای کارکردهای فضای سبز شهری است. گیاهانی را
میتوان در فضای سبز شهری استفاده کرد که طراوت و جلوه بصری مناسبی داشته و
از پوشش متراکم قابل توجهی نیز برخوردار باشند، چرا که یکی از مهمترین
کارکردهای این فضا، علاوه بر سلامت و پالایش اکوسیستم شهری، جنبه‌های
زیبایی شناختی آن است. با این حال، بسیاری از گونه‌های محتمل به شرایط گرم و
خشک واجد چنین ویژگی‌هایی نیستند. گیاهان مقاوم به شرایط تحت تنش، غالبا
ظاهری مات و کدر دارند که دلیل آن، تطابق به شرایط محیط برای افزایش بازتاب
نور خورشید (جهت جلوگیری از افزایش دمای گیاه) و کاهش تعرق و از دست دادن
آب است. به علاوه، سرعت رشد این گیاهان پایین است و پوشش گیاهی متراکم و
انبوهی ایجاد نمی‌کنند. بدین ترتیب، در جایگزینی گونه‌های گیاهی فعلی باید
به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های گونه‌های جدید در بروز کارکردهای فضای سبز شهری
توجه داشت.
۴ – ۵ – ۱ –ب– خاک و بستر رشد گیاهی
علاوه بر نوع گیاهانی که در فضای سبز شهری استفاده میشوند، خاک و بستر
رشدی که به کار می‌رود نیز نقش مهمی در مدیریت بهینه پوشش گیاهی دارد. یک
بستر رشد مناسب، علاوه بر تامین نیازهای آب و عناصر غذایی گیاه و فراهم
کردن شرایط برای رشد و نمو مطلوب گیاهان، قادر خواهد بود تلفات آب را به
حداقل کاهش دهد. به طور کلی، تلفات آب یک پوشش گیاهی از دو مسیر عمده است:
تعرق گیاه که برای فتوسنتز و تولید فرآورده‌های گیاهی و رشد و نمو آن لازم
است و دوم، تبخیر آب از سطح خاک. همانگونه در بخش پیشین اشاره شد که
کاربرد گونه‌های گیاهی جایگزین قادر است تعرق گیاهی و بنابراین تلفات آب را
کاهش دهد و ما را با شرایط تغییر یافته اقلیمی سازگار سازد، ایجاد تغییرات
مناسب در بستر رشد فضای سبز شهری قادر خواهد بود با کاهش تبخیر سطحی از
خاک، از هدرروی منابع آب جلوگیری کند. یکی از راهکارهای مناسب در این
زمینه، افزایش مقدار مواد آلی خاک است. مواد آلی در واقع به شکل اسفنج عمل
می‌کنند و آب خاک را در منطقه حضور ریشه گیاهان حفظ می‌نمایند و مانع خروج
آن از این منطقه که در اصطلاح آبشویی گفته میشود، می‌گردند. استفاده از
خاکپوش‌ها (مالچ‌ها) در سطح خاک نیز راهکار دیگری است که تبخیر سطح خاک را،
به ویژه در ساعات گرم نیم روز و روز به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد. به
این منظور میتوان از ترکیبات گوناگونی استفاده کرد که ضمن هزینه پائین،
کارایی بالایی دارند و از جمله این مواد میتوان به بقایای گیاهی، خاک اره و
پوششهای پلی اتیلنی اشاره کرد.
۴ – ۵ – ۱ –ج– منابع آب و روشهای آبیاری
مدیریت آب، سومین عامل کلیدی مدیریت فضای سبز شهری در مواجهه با تغییر
اقلیم است. در این میان، روشهای مناسب آبیاری که ضمن تامین نیاز آبی پوشش
گیاهی، کارایی بالایی نیز داشته باشند، در اولویت قرار دارند. به نظر
میرسد روش سنتی آبیاری دستی فضای سبز شهری توسط کارگران و یا روش غرقابی
رایج، کارایی پایینی داشته و یکی از عوامل مهم هدررفت آب، به ویِژه در
ساعات گرم روز باشد. تغییر سامانه‌های آبیاری با استفاده از روش آبیاری
قطره‌ای، کارایی آبیاری فضای سبز شهری را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزاش
می‌دهد. در این روش لوله‌های سامانه آبیاری در زیر سطح خاک قرار می‌گیرد و
بدین ترتیب، عملا تبخیر از سطح خاک به صفر نزدیک میشود. این روش که در
اکثر کلانشهرهای توسعه یافته جهان استفاده میشود، کارایی بالایی دارد و با
وجودی که هزینه اولیه آن بالا است، اما با توجه به صرفه‌جویی قابل توجهی
که در مصرف آب به دنبال دارد، از مزیت اقتصادی و مدیریتی چشمگیری برخوردار
است.
علاوه بر ضرورت تغییر سامانه آبیاری، میتوان از منابع آب جایگزین نیز برای
آبیاری فضای سبز شهری استفاده کرد. استفاده از پساب شهری و فاضلاب، یکی از
گزینه‌های مورد توجه در چند سال اخیر در کشاورزی و فضای سبز بسیاری از
نقاط جهان بوده است. استفاده از این منابع جایگزین، به ویژه در فصولی که
دسترسی به منابع آب محدود است، نقش مهم در تامین آب مورد نیاز فضای سبز
شهری ایفا می‌کند. البته در این زمینه باید نکات بهداشتی و ایمنی مورد توجه
کامل قرار گیرد و زیرساخت‌های لازم برای بهره‌برداری از این منابع در
اختیار باشد. نخست، سلامت و عدم آلودگی این پساب‌هاو فاضلاب‌ها باید تضمین
شود. به همین منظور، لازم است سیستم‌های پایش و کنترل منظمی وجود داشته
باشد که میزان عوامل بیماری‌زا، فلزات سنگین و دیگر آلاینده‌های محیطی ایون
منابع آبی را کنترل کند و در صورتی که از آستانه‌های مجاز بیشتر باشد،
نباید از آنها استفاده کرد. چنانچه این منابع دارای آلاینده‌های پیش گفته
باشند، علاوه بر تهدیداتی که متوجه سلامت شهروندان میشود، منابع خاک نیز
آسیب خواهد دید. انباشت تدریجی فلزات سنگین در خاک موجب زوال کیفی خاک در
میان مدت و کاهش حاصلخیزی آن میشود. یکی از راه‌های جلوگیری از پیامدهای
بالقوه کاربرد این منابع آبی نیز استفاده از آبیاری قطره‌ای زیرسطحی است تا
خطر احتمالی قرار گرفتن عوامل بیماری‌زا در سطح خاک و در تماس مستقیم با
محیط، به حداقل کاهش یابد.
۴ – ۵ – ۲ – ساختمانها
۴ – ۵ – ۲ – الف – جهت استقرار ساختمان
جهت مناسب استقرار ساختمان نقش بسیار مهمی در تأمین بخشی از نیازهای حرارتی فضاهای داخلی به طور طبیعی ایفا می کند.
در این اقلیم بهتر است ساختمان در جهت دریافت حداکثر انرژی خورشیدی در
ماههای سرد و همچنین در جهتی که نمای آن در حوزه بی اثر یا نیمه موثر
بادهای سرد زمستانی باشد مستقر گردد.
از نظر دریافت انرژی خورشیدی در طول سال جهت های جنوب تا ۳۰ درجه شرقی
مناسب ترین و جهت ۱۵ تا ۶۰ درجه غربی مناسب ترین جهت محسوب می شوند.
۴ – ۵ – ۲ – ب – کروکی روش های طراحی اقلیمی
به طور کلی محور اصلی بنا باید در جهت غالب باد عمود باشد البته پلان می تواند حول این محور حدود ۲۰ درجه الی ۳۰ درجه بچرخد.
استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی زیاد جهت ذخیره حرارت خورشید.
درختان همیشه سبز در قسمت غرب و شمال غرب اغلب می توانند مانعی در مقابل
باد زمستان باشند سایر رستنی ها و نرده ها و دیوارها می توانند نقش بادشکن
داشته باشند.
در سمت غرب خانه از گیاهان زیاد بوته ها و پرچین ها استفاده می شود تا مانعی در مقابل آفتاب بعدازظهر باشد.
استفاده از تابش بند افقی – تابش و نور قابل کنترل.
۴ – ۵ – ۲ – ج – بهترین جهت قرارگیری ساختمان درتهران
در مناطق گرم و خشک باید میزان تهویه طبیعی در روز رابه حداقل ممکن رساند
چون در اثر ورود هوای گرم خارج به داخل ، دمای هوا و سطوح داخلی نیز افزایش
می یابد ، به خصوص در طول روز که سرعت باد زیاد و در نتیجه میزان تهویه
طبیعی نیز زیادتر است ، تغییرات دمای هوای داخلی در سطحی نزدیک به دمای
خارج تغییر می نماید ، ازطرف دیگر ، چون رطوبت هوای اینگونه مناطق کم است ،
حتی با جریان هوایی با سرعت کم امکان سرد شدن بدن از طریق تبخیر عرق بدن
وجود داشته و در نتیجه احتیاج به سرعت زیاد هوا برای خنک سازی از راه تبخیر
لازم نمی باشد . سرعت هوا برای ایجاد چنین وضعیتی می تواند ۱۵ سانتیمتر در
ثانیه باشد و این سرعتی است که در نتیجه اختلاف دمای سطوح و همچنین
درنتیجه نفوذ هوای خارج به داخل از طریق درز پنجره ها ، در هوای اتاق به
وجود می اید و بدین ترتیب نیازی به باز بودن پنجره ها نخواهد بود . در عصر و
شب به دلیل پایین بودن دمای هوای خارج نسبت به دمای هوا و سطوح داخلی ،
تهویه طبیعی امکان سریع خنک شدن هوای داخلی را به وجود می آورد .
نیاز به کوران در عصرو شب ، وجود پنجره های بازشو را ضروری می سازد .اما
باید به این نکته توجه داشت که راندمان تهویه با اندازه پنجره ها متناسب
نیست . با هماهنگ ساختن محل ، شکل و نحوه بازشدن پنجره ها ، اندازه آنها را
می توان به قدری کوچک انتخاب نمود که حرارت کسب شده از طریق آنها به حداقل
رسانده و در عین حال امکان تهویه به طور مفید را به وجود آورد البته باید
به مشکل ورود گردوغبار به داخل ساختمان توجه داشت.
۴ – ۵ – ۲ – د – تعیین سطوح شیشه و تعیین سطوح نور گیری فضاهای داخلی
نور طبیعی : نور آفتاب و روشنایی طبیعی در یک واحد مسکونی اثر مستقیم در
سلامت و بهداشت ساکنان آن دارد . استفاده از نور طبیعی در مسکن بهداشتی از
اهمیت بسزایی برخوردار است چرا که میکروب کشی ، تامین ویتامینD در بدن و
مبارزه با برخی بیماری ها از خواص مهم نور خورشید محسوب می شوند . بنابراین
با توجه به اهمیت نور خورشید در سلامتی انسان باید در تامین نور طبیعی
کافی مسکن به خصوص اتاقها سعی گردد.
جهت تامین نور طبیعی در منازل مسکونی منطقه باید اندازه پنجره ها متناسب با
سطح کف اتاق باشد . به صورتی که سطح نوردهی پنجره بایستی حداقل ۱۵ تا ۲۰
درصد سطح کف اتاق باشد . لازم به یادآوری است که دریک مسکن با اینکه نصب
پنجره کافی و تامین نور طبیعی تا حد مطلوب لازم و ضروری است ، سطح پنجره ها
نباید از حد معینی تجاوز کند زیرا در اینصورت مشکلات دیگری از نقطه نظر
گرم کردن اتاق در زمستان و خنک نگهداشتن آن در تابستان به وجود خواهد آورد .
مقدار نور ورودی به طور کلی به ابعاد پنجره یا پنجره ها در ارتباط با مساحت
اتاق مورد نظر و عمق نفوذی نور درداخل به مساحت پنجره و ارتفاع بالا سر
پنجره از سطح کف بستگی دارد . تجربه و مشاهده نشان می دهد که مقدار نور
اتاقها با مساحت شیشه ی پنجره ها در ارتباط با مساحت کف متناسب است و این
مسئله را محاسبات نیز تایید می کنند . ضریب متوسط نور طبیعی روز در اتاقها
دارای روشنایی جانبی تقریباً معادل یک پنجم نسبت درصدی شیشه به مساحت کف
اتاق است.
پنجره هایی که در امتداد یک ضلع طولی اتاق بدون مانع قرار گرفته اند و
انعکاس سطح اتاق ۴۰٪ است چنانچه مساحت شیشه ها یک پنجم یا ۲۰٪ مساحت کف می
باشد . ضریب متوسط نور طبیعی ۴ و حداقل نصف این مقدار خواهد بود . بر عکس
برای دستیابی به ضریب نور طبیعی متوسط ۶ در اتاقی به مساحت ۱۲متر مربع
مساحت شیشه کاری مورد نیاز تقریباً برابر نصف یا ۵×۱۲/۱۰۰×۶ این محاسبه
متوسط کل معمولاً برای مکانهای عمومی مانند اتاقهای نشیمن کافی نیست و از
آن می توان به عنوان پایه ای جهت تعیین مساحت پنجره ها متناسب با مساحت کف
اتاق استفاده کرد.
منازل مسکونی
ضریب نور طبیعی
اتاقهای نشینمن ( بیش از یک دوم عمق، برای حداقل مساحت ۸ متر مربع)
۱ درصد
اتاقهای خواب ( بیش از سه چهارم عمق، حداقل مساحت ۶ متر مربع)
۰/۵ درصد
آشپزخانه ها ( بیش از یک دوم عمق، برای حداقل مساحت ۵ متر مربع)
۲ درصد
جدول ۴ – ۲ – حداقل ضرایب نور طبیعی پیشنهادی برای اتاقهایی با روشنایی جانبی
۴ – ۵ – ۲ –و– اندازه پنجره ها
اگر نور روز به عنوان عامل بسیار مهمی به شمار آید که باید به داخل اتاق
اضافه شود ، پنجره ها نیز به عنوان وسایل ضروری در نظر گرفته خواهند شد .
هر فضای کار نیازمند پنجره ای است که به محیط بیرون مشرف باشد . فضای پنجره
که نور را عبور می دهد باید حداقل یک بیستم از مساحت کف را در فضای کار
داشته باشد . پهنای کلی تمام پنجره ها باید به یک دهم از پهنای تمام
دیوارها برسد ، به عنوان مثال:
برای اتاق های کاری که ۵/۳ متریا بیشتر ارتفاع دارند،نور انتقالی از سطح
پنجره ها باید حداقل ۳۰% از سطح دیوارهای بیرونی باشد ، به عنوان مثال B×A
0.3
و.......
